Rynek muzyki dla firm to pod wieloma względami specyficzna gałąź polskiego biznesu. Istnieje duża trudność w określeniu jego wartości i przedstawieniu spójnych danych ekonomicznych. Pozostaje zatem scharakteryzować go przeglądowo w obrębie trzech kluczowych obszarów, które pozwolą dostrzec jego specyfikę.
- Po pierwsze, należy mieć świadomość, że odtwarzanie muzyki w firmach działających na terenie Polski w wielu przypadkach nie może się ograniczyć do włączenia radia, uruchomienia pliku mp3 lub odtworzenia płyty CD i uznania sprawy za zakończoną. Jeśli dane przedsiębiorstwo wykorzystuje utwory muzyczne do prowadzenia działalności komercyjnej, konieczne jest uiszczenie odpowiednich opłat na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (więcej szczegółowych informacji na temat sposobów ich działania w punkcie II). Do firm potencjalnie objętych obowiązkiem zawarcia umów licencyjnych zaliczają się przede wszystkim: restauracje, kawiarnie, puby, kluby muzyczne, dyskoteki, sklepy, galerie handlowe, hotele, salony urody, kluby sportowe, czy też centra rozrywki.
- Po drugie, dostrzec można, że powyższy wykaz przedsiębiorstw zaczął z biegiem czasu przekształcać się w listę docelowych odbiorców oferty „muzyki dla firm”. O tym, że katalog potencjalnych odbiorców takiej usługi jest szeroki, świadczą dane na temat liczby podmiotów, co do których występuje duże prawdopodobieństwo, że w ramach działalności komercyjnej będą odtwarzać muzykę. Według najnowszych informacji Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce zarejestrowanych jest bowiem:
- prawie 355 tysięcy sklepów o łącznej powierzchni sprzedażowej niemal 35 milionów m2, z czego 13,0% stanowią przestrzenie handlowe o powierzchni od 100 do 399 m2, 15,7% – od 400 do 999 m2, a 26,9% – powyżej 1000 m2;
- ponad 66 tysięcy obiektów gastronomicznych (zarówno stałych, jak i sezonowych), z czego 35,4% stanową bary, 32,4% – punkty gastronomiczne, 26,3% – restauracje, a 5,9% – stołówki;
- przeszło 10 tysięcy obiektów noclegowych, w tym 3 723 obiektów hotelowych (z czego 2 316 hoteli) i 6 301 innych obiektów, do których zaliczają się: hostele, ośrodki wczasowe, kwatery i pokoje prywatne, domy wycieczkowe, schroniska itp.
Usługa „muzyki dla firm” obecnie jest już powszechnie dostępna na rynku i jest oferowana zarówno przez duże firmy zagraniczne, jak również stosunkowo niewielkie polskie przedsiębiorstwa. Należy zauważyć, że tego rodzaju oferta występuje najczęściej w dwóch zasadniczo odmiennych od siebie wersjach:
- w kategorii „copyright” – dana firma dostarcza klientowi utwory w postaci starannie ułożonej playlisty w obrębie różnych gatunków muzyki, przy czym należy mieć świadomość, że utwory te są chronione prawem autorskim i niezależnie od opłaty za usługę, należy uiścić należność na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania,
- w kategorii „copyleft” – usługodawca udostępnia klientowi pliki muzyczne na wolnej licencji (tzw. Creative Commons w wariantach: CC0, CC-BY, CC-BY-SA, CC-BY-ND), co powoduje, że odbiorca ponosi koszty czystej usługi i nie musi wnosić opłat do organizacji zbiorowego zarządzania.
- Po trzecie, należy zwrócić uwagę na to, że rynek muzyki dla firm jest powiązany z innymi, pokrewnymi względem niego obszarami biznesu. Wynika to bezpośrednio z przyjętego modelu dystrybucji oferowanych usług. Przykładowo, niektóre firmy prowadzące działalność główne z zakresu dostarczania Internetu, w ramach oferty dodatkowej proponują usługę muzyki dla firm. Płaszczyzną wzajemnej współpracy z innymi branżami są również relacje z producentami i instalatorami profesjonalnego nagłośnienia dla obiektów gastronomicznych, rozrywkowych i handlowych.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nakłada obowiązek zawarcia umów licencyjnych z organizacjami zbiorowego zarządzania (tzw. OZZ) i uiszczenia opłaty na ich rzecz z tytułu odtwarzania muzyki. Jest to zasada ogólna i powszechnie obowiązująca, choć należy też mieć świadomość, że istnieją dwa ściśle określone wyjątki, kiedy to nie ma wymogu wniesienia należności licencyjnych:
- jeśli odtwarzanie muzyki mieści się w granicach tzw. dozwolonego użytku,
- o ile upowszechniane są utwory na wolnej licencji, tzn. w ramach niektórych wariantów Creative Commons.
Publiczne odtwarzanie muzyki o charakterze copyright, która może mieć nawet pośredni wpływ na osiągnięcie korzyści majątkowych i większych zysków, bez uprzedniego dokonania stosownej opłaty na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania równoznaczne jest z naruszeniem praw autorskich. Nie ma w tym względzie żadnego znaczenia, czy źródłem upowszechnienia tego rodzaju utworu muzycznego będzie płyta CD, plik mp3, czy też radio. Należy mieć ponadto świadomość, że w tym ostatnim przypadku opłacenie abonamentu radiowo-telewizyjnego nie stanowi podstawy do zwolnienia z wpłaty określonej sumy na rzecz OZZ.
W Polsce działa kilka podmiotów, z którymi właściciel pubu, restauracji, sklepu czy też hotelu powinien podpisać umowę licencyjną. Choć w świadomości społecznej najbardziej znana tego typu organizacja to ZAiKS, nie należy również zapominać o pozostałych. Każda z nich chroni bowiem prawa autorskie przynależne innej grupie twórców:
- Stowarzyszenie Autorów ZAiKS – autorzy utworów muzycznych i słowno-muzycznych
- Związek Artystów Wykonawców STOART – wykonawcy kompozycji muzycznych
- Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP – wykonawcy utworów niereprezentowani przez STOART
- Związek Producentów Audio-Video SPAV – producenci muzyczni,
| podstawowe cele statutowe organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi | ZAiKS | — ochrona praw autorskich i zbiorowe zarządzanie nimi, — podejmowanie działań zmierzających do rozwoju twórczości i jej ochrony, — prowadzenie działalności socjalnej na rzecz członków zrzeszonych w stowarzyszeniu |
| STOART | — pobieranie w imieniu wykonawców wynagrodzenia za wykorzystywanie ich utworów przez nadawców radiowo-telewizyjnych i przedsiębiorców (m.in. właścicieli sklepów, hoteli, restauracji i organizatorów dyskotek), — prowadzenie działalności o charakterze socjalnym, — współudział w organizowaniu przedsięwzięć artystycznych | |
| SAWP | — inkasowanie, podział i wypłacanie należnych wykonawcom tantiemów z tytułu publicznego odtwarzania ich utworów, — opiniowanie projektów zmian w prawie autorskim i prawach pokrewnych, — ściganie przestępstw i prowadzenie postępowań wobec osób, które naruszają prawa autorskie | |
| SPAV | — zarządzanie zbiorowe prawami autorskimi producentów fonogramów i wideogramów muzycznych, — wspieranie działalności nagraniowej, — podejmowanie działań na rzecz podniesienia walorów artystycznych i technologicznych fonogramów i wideogramów |
| ogółem (stan na 31 grudnia 2014 roku) | w skali roku 2014 | ||
| liczba podmiotów, które powierzyły swoje prawa autorskie w zbiorowe zarządzanie przez daną organizację (stan na 31 grudnia 2014 roku) | ZAiKS | 14 081 | 889 |
| STOART | 7 189 | 695 | |
| SAWP | 2 295 | 119 | |
| SPAV | 151 | 13 |
| ogółem | z tytułu publicznego odtwarzania | ||
| wysokość opłat zainkasowanych z tytułu zbiorowego zarządzania (w skali roku 2014) | ZAiKS | 345 091 845,00 zł | 82 882 711,00 zł |
| STOART | 50 976 626,94 zł | 33 904 017,74 zł | |
| SAWP | 14 605 505,98 zł | 7 093 358,52 zł | |
| SPAV | 34 367 389,80 zł | 22 856 179,60 zł |
| stan na 31 grudnia | ||||||
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | |||
| ogółem | ogółem | ogółem | ogółem | z tytułu publicznego odtwarzania | ||
| liczba podpisanych umów z podmiotami korzystającymi z utworów copyright | ZAiKS | 48 610 | 50 690 | 41 199 | 36 318 | 31 672 |
| STOART | 38 722 | 44 096 | 46 284 | 50 495 | 50 032 | |
| SAWP | brak danych | 3 537 | 4 054 | 2 969 | 2 818 | |
| SPAV | 20 453 | 25 820 | 25 130 | 18 581 | 18 247 | |
Przyglądając się powyższym danym liczbowym dla poszczególnych lat dostrzec można odmienne trendy w odniesieniu do poszczególnych organizacji zbiorowego zarządzania. O ile bowiem w przypadku ZAiKS-u liczba umów licencyjnych z roku na rok maleje w dość dużym tempie (ostatni spadek o prawie 12 % w skali roku), o tyle dla STOART-u trend jest odwrotny (wzrost liczby podpisanych umów o 9% w skali roku i przeszło 30% w skali trzech ostatnich lat).
Z analizy ostatniego zestawienia wynika również, że według stanu na 31 grudnia 2014 roku w obrębie umów zawieranych przez organizacje zbiorowego zarządzania wyraźnie dominują licencje z tytułu publicznego odtwarzania. Stanową one od 87,2% w stosunku do wszystkich umów (w przypadku ZAiKS-u) do nawet 99% (w przypadku STOART-u). Obrazuje to poniższy wykres.
Liczba umów podpisanych między organizacjami zbiorowego zarządzania a podmiotami wykorzystującymi utwory chronione prawem autorskim w 2014 roku
Porównując powyższe dane do przytoczonej w punkcie I liczby podmiotów prowadzących w Polsce punkty z działalnością handlową, hotelarską, gastronomiczną, usługową i rozrywkową (tzn. taką, gdzie potencjalnie odtwarza się utwory muzyczne w celach komercyjnych), wysunąć można wniosek, że znaczny odsetek tego rodzaju przedsiębiorstw albo nie udostępnia publicznie muzyki, albo odtwarza utwory muzyczne na wolnej licencji, albo też nie uiszczając opłat na rzecz OZZ, nielegalnie włącza radio, mp3, płyty CD lub Internet z playlistami obwarowanymi prawami autorskimi.
Wskazane powyżej organizacje zarządzające prawami autorskimi przynależnymi twórcom utworów muzycznych działają pod nadzorem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obowiązujące regulacje prawne dają możliwość wykonywania przez ich przedstawicieli kontroli w przedsiębiorstwach, co do których istnieje duże prawdopodobieństwo, że odtwarzana muzyka dociera do uszu klientów, co z kolei może mieć wpływ na osiągnięcie większych zysków. Praktyka pokazuje, że kontrolerzy OZZ z zasady doszukują się tego rodzaju związku przyczynowo-skutkowego, natomiast ewentualne wykazanie jego braku leży po stronie przedsiębiorcy i najczęściej odbywa się na drodze sądowej.
